Sjonge, wat zien we veel veranderingen. Het nieuwe normaal, maar dan veel breder dan anderhalvemeter. We zien wijkinitiatieven ontstaan met een snelheid waar elke opbouwwerker in de vorige eeuw van zou hebben gedroomd, en samenwerking in de zorg waar juiste zorg onmogelijk (b)leek.
We hebben gekeken wat nou de triggers zijn om veranderingen tot stand te brengen. We hebben er een vijftal weten te identificeren, en zien ook een paar risico’s.
- Elke leegte wordt opgevuld door iets anders. Een natuurkundige wet die misschien ook gewoon geldt voor menselijk gedrag. Doordat veel gewone voorzieningen en dagelijkse verplichtingen verdwenen, zien we wijkbewoners die samen inlogochtenden doen met mooie onderwerpen, maaltijdverstrekkers door vrijwilligers aan mensen zonder geld, etc.
- De grenzen van de zorg werden keihard zichtbaar: voorheen won steeds de gedachte dat meer gezondheid hetzelfde is als meer zorg. Overbelaste zorg maakte het noodzakelijk – en gaf ruimte – om de crisis met andere middelen te bestrijden.
- Door het ontbreken van kennis over hoe om te gaan met deze crisis is er ruimte voor nieuwe besluiten. Ideeën zoals de donut-economie van Kate Raworth en de sustainable development goals van de VN lagen er al, te wachten op ruimte om zich (even aanstekelijk als een virus) te verspreiden. Het feit dat Corona een zoönose is, maakt ook dat de aanpak niet kan zonder ecologische pijler.
- Nadelen van grootschalige lockdowns geven ruimte voor lokale, meer creatieve aanpak. Het helpt als de grote verhalen niet van boven op de werkelijkheid worden geplant, maar een mix wordt gecreëerd van gedachtegoed en concrete situatie. Think global, act local. Integrale aanpak is op grote schaal haast niet te regelen, veel te complex. Als je lokaal bij een brandhaard het probleem kan oppakken en laten zien dat dat tot een goede aanpak leidt, kan dat groeien.
- Regeren met noodmaatregelen stelt het gebruikelijke politieke dagwaarde-denken van het parlement min of meer buiten werking. Overigens een werkwijze die professionals graag zelf hanteren: artsen stellen het draaiboek keuzes ic-opnames op en zijn verontwaardigd dat de politiek zich er mee wil bemoeien. Expert-politiek of verlicht despotisme werkt wel in de crisis, maar de grote valkuil is als de bevolking te weinig wordt meegenomen in de beslissingen en zich alsnog met overbevolkte kermissen en tractoren teweer stelt.
Daarom ook twee waarschuwingen:
- Als we populisme geen kans willen geven moet we voor- en tegenstanders zelf betrekken, soort burgerjury. Noem het deep democracy, benut de kracht van het tegenargument om beter te worden. Zouden we de GGD-panels meer kunnen betrekken bij beleid, bv. de vraag stellen ‘Wat vindt u dat er moet gebeuren? En wat niet?’. Voorkom tunneldenken. Niet: ‘welzijn van de bevolking is belangrijk, want dan blijven ze zich tenminste aan de regels houden’. Maar welbevinden zien als waarde op zich.
- En o ja, wees je bewust van de bijwerkingen van elke goede stap: Neem bijvoorbeeld dat de hele coalitie nu die asielkinderen uit kampen niet wil opnemen. Schandalig, denk je misschien. Maar dit is het gevolg van het kinderpardon begin 2019, dat had als voorwaarde dat dan ook niet meer over andere kinderpardons zou worden gesproken. Veranderen is niet alleen maar nemen.
Column van intervisiegroep Utrecht